AİHM TARAFINDAN DAVALI DEVLET'E BİLDİRİLEN DAVALAR

AİHM (AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ) BAŞVURU VE YARGILAMA USULÜ

ŞEKİL ŞARTLARINA UYGUNLUK

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM)’ne bir başvuru yapıldığında, Mahkeme Yazı İşleri Müdürlüğü’nde görev yapan hukukçular tarafından öncelikle, bu başvurunun Mahkeme İç Tüzüğün 47. maddesinde belirtilen şartlara uyup uymadığı kontrol edilir (Mahkeme İç Tüzüğü’nün Türkçe çevirisi için buraya tıklayınız). Söz konusu maddede başvurunun sahip olması gereken şekil şartları yer almaktadır. Bu şekil şartlarına uyulmaması halinde başvuru, Mahkeme tarafından incelenmemekte başvuru hakkında idari ret kararı verilmektedir.

AİHM KABUL EDİLEBİLİRLİK KOŞULLARI

Mahkeme İç Tüzüğü’nün 47. maddesinde yer alan şekil şartları sağlandıktan sonra Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, başvurunun kabul edilebilirlik koşullarının tamamını karşılayıp karşılamadığını belirlemektedir. Bir başvuru kabul edilebilirlik şartlardan herhangi birini karşılayamazsa, bu başvuru hakkında kabul edilemezlik kararı verilir, bu başvuru daha sonraki aşamalara ilerleyemez. Tek yargıç, Komite ve Büyük Daire’nin kabul edilemezlik kararına karşı itiraz edilemez, ancak bir Daire tarafından verilen kabul edilemezlik kararına karşı itiraz edilebilir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 2022 yılında toplamda 53.970 başvuru ele aldı. Bu başvuruların 14.400 (%27)’ü idari olarak reddedilirken 30.585 (%57)’i tek yargıç tarafından kabul edilemez bulundu.

Sonuç olarak Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne yapılan başvuruların %84’ü ya idari olarak reddedilmekte ya da kabul edilemez bulunmaktadır. Bu başvuruların sadece %16’lık küçük bir kısmı Mahkeme İç Tüzüğü’nün 54§2 (b) maddesi gereğince Davalı Devlet’e bildirilerek Davalı Devlet savunmasını sunmaya davet edilmektedir.

Kadir Öztürk

İnsan Hakları Hukukçusu

Özellikle, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Başvuru ve Yargılama Usulü olmak üzere uluslararası insan hakları hukukunda uzman Kadir Öztürk’ün, müvekkillerinin Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve/veya Protokolleri ile güvence altına alınan bir hakkının ihlal edilmesine ilişkin olarak AİHM önünde yürütülen ve kendilerini temsil ettiği yargılamalar kapsamında, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İç Tüzüğü’nün 54§2 (b) maddesi gereğince Davalı Devlet’e bildirilerek Davalı Devlet’in savunmasını sunmaya davet edildiği, çekişmeli yargılamanın devam ettiği bu nedenle henüz hakkında esasa ilişkin karar verilmeyen davaların listesini aşağıda bulabilirsiniz.

Aşağıdaki Davaların Tamamına İlişkin Yürütülen Yargılamalar Devam Etmektedir. Yürütülen Çekişmeli Yargılama Sonucu, Esasına İlişkin Karar Verilen Davalara Ulaşmak İçin Tıklayınız.

Madde 2
Yaşam hakkı
Madde 3
İşkence yasağı
Madde 5
Özgürlük ve güvenlik hakkı
Madde 6
Adil yargılanma hakkı
Madde 6 & Madde 7
Adil yargılanma hakkı ile birlikte kanunsuz ceza olmaz ilkesi
Madde 8
Özel ve aile hayatına saygı hakkı
Madde 10
İfade özgürlüğü

Madde 2 – Yaşam hakkı

Herkesin yaşam hakkı yasayla korunur. Yasanın ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen
bu cezanın infaz edilmesi dışında, hiç kimsenin yaşamına kasten son verilemez.

Ölüm, aşağıdaki durumlardan birinde mutlak zorunlu olanı aşmayacak bir güç kullanımı sonucunda meydana gelmişse, bu maddenin ihlaline neden olmuş sayılmaz:
a) Bir kimsenin yasa dışı şiddete karşı korunmasının sağlanması; b) Bir kimsenin usulüne uygun olarak yakalanmasını gerçekleştirme veya usulüne uygun olarak tutulu bulunan bir kişinin kaçmasını önleme; c) Bir ayaklanma veya isyanın yasaya uygun olarak bastırılması

Sözleşme’nin 2. maddesi, Sözleşme’nin önemli maddeleri arasında yer almaktadır ve barış zamanında 15. madde uyarınca bu maddenin askıya alınmasına izin verilmez. Sözleşme’nin 2. maddesi, 3. madde ile birlikte değerlendirildiğinde, Avrupa Konseyini oluşturan demokratik toplumların temel değerlerinden birine yer vermektedir (Giuliani ve Gaggio/İtalya [BD], § 174). Bu bağlamda söz konusu maddenin katı bir şekilde yorumlanması gerekmektedir (McCann ve diğerleri/Birleşik Krallık, § 147).

Dava adı

Mahkeme’nin Hükümet’e yönelttiği sorulara ve başvurucunun Hükümet’e iletilen şikayetlerine ulaşmak için başvuru numarasının üzerine tıklayınız

Dava konusu

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. maddesi ile güvence altına alınan ‘Yaşam hakkı’nın ihlal edildiğine ilişkin şikayetlerimizin herhangi biri, henüz herhangi bir Davalı Devlete’e bildirilmemiştir.

Madde 3 – İşkence yasağı

Hiç kimse işkenceye veya insanlık dışı ya da aşağılayıcı muamele veya cezaya tabi tutulamaz.

Sözleşme’nin 3. maddesi demokratik toplumların en temel değerlerinden birini güvence altına almaktadır. Gerçekten de, işkence ve insanlık dışı veya aşağılayıcı muamele veya cezanın yasaklanması, insan onuruna saygı ile yakından bağlantılı bir medeniyet değeridir (Bouyid/Belçika [BD], 2015, § 81).

Söz konusu yasak mutlak olup, ulusun yaşamını tehdit eden bir olağanüstü hal durumunda veya terörizm ve organize suçlarla mücadele veya göçmen ve sığınmacı akını gibi en zor koşullarda dahi, ilgili kişinin davranışına (A. ve Diğerleri / Birleşik Krallık [BD], 2009, § 126; Mocanu ve Diğerleri / Romanya [BD], 2014, § 315; El-Masri / Eski Yugoslav Makedonya Cumhuriyeti [BD], 2012, § 195 ve Z.A. ve Diğerleri / Rusya [BD], 2009, §§ 187-188) veya işlediği iddia edilen suçun niteliğine bakılmaksızın (Ramirez Sanchez / Fransa [BD], 2006, § 116 ve Gäfgen / Almanya [BD], 2010, § 87) 15 § 2 maddesi uyarınca bu yasaktan herhangi bir sapmaya izin verilmemektedir.

Dava adı

Mahkeme’nin Hükümet’e yönelttiği sorulara ve başvurucunun Hükümet’e iletilen şikayetlerine ulaşmak için başvuru numarasının üzerine tıklayınız

Dava konusu

1. Gungoray v. Türkiye (33975/21)

Başvuru, başvuranın çocukluğundan beri kronik astım hastası olmasına rağmen sigara içen diğer mahkumlarla aynı hücreye konulduğu iddialarıyla ilgilidir.

2. Ilter v. Türkiye (6505/20)

Başvuru, başvurucunun tutukluluk koşullarıyla ilgilidir. Başvurucu, Sözleşme’nin 3. maddesine atıfta bulunarak, cezaevlerindeki aşırı kalabalıktan ve yataklarının yerde olması, hijyen eksikliği, yetersiz havalandırma ve yetersiz sayıda tuvalet gibi çevre koşullarından şikayetçi olmuştur.

3. Fidan v. Türkiye (39382/20)

Madde 5 – Özgürlük ve güvenlik hakkı

“1. Herkes özgürlük ve güvenlik hakkına sahiptir. Aşağıda belirtilen haller dışında ve yasanın öngördüğü usule uygun olmadan hiç kimse özgürlüğünden yoksun bırakılamaz:

(a) Kişinin, yetkili bir mahkeme tarafından verilmiş mahkumiyet kararı sonrasında yasaya uygun olarak tutulması;

(b) Kişinin, bir mahkeme tarafından yasaya uygun olarak verilen bir karara uymaması sebebiyle veya yasanın öngördüğü bir yükümlülüğün uygulanmasını sağlamak amacıyla yasaya uygun olarak yakalanması veya tutulması;

(c) Kişinin bir suç işlediğinden şüphelenmek için inandırıcı sebeplerin bulunduğu veya suç işlemesine ya da suçu işledikten sonra kaçmasına engel olma zorunluluğu kanaatini doğuran makul gerekçelerin varlığı halinde, yetkili adli merci önüne çıkarılmak üzere yakalanması ve tutulması;

(d) Bir küçüğün gözetim altında eğitimi için usulüne uygun olarak verilmiş bir karar gereği tutulması veya yetkili merci önüne çıkarılmak üzere yasaya uygun olarak tutulması;

(e) Bulaşıcı hastalıkların yayılmasını engellemek amacıyla, hastalığı yayabilecek kişlerin, akıl hastalarının, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılarının veya serserilerin yasaya uygun olarak tutulması;

(f) Kişinin, usulüne aykırı surette ülke topraklarına girmekten alıkonması veya hakkında derdest bir sınır dışı ya da iade işleminin olması nedeniyle yasaya uygun olarak yakalanması veya tutulması;

2. Yakalanan her kişiye, yakalanma nedenlerinin ve kendisine yöneltilen her türlü suçlamanın en kısa sürede ve anladığı bir dilde bildirilmesi zorunludur.

3. İşbu maddenin 1 (c) fıkrasında öngörülen koşullar uyarınca yakalanan veya tutulan herkesin derhal bir yargıç veya yasayla adli görev yapmaya yetkili kılınmış sair bir kamu görevlisinin önüne çıkarılması zorunlu olup, bu kişi makul bir süre içinde yargılanma ya da yargılama süresince serbest bırakılma hakkına sahiptir. Salıverilme, ilgilinin duruşmada hazır bulunmasını sağlayacak bir teminat şartına bağlanabilir.

4. Yakalama veya tutulma yoluyla özgürlüğünden yoksun kılınan herkes, tutulma işleminin yasaya uygunluğu hakkında kısa bir süre içinde karar verilmesi ve, eğer tutulma yasaya aykırı ise, serbest bırakılması için bir mahkemeye başvurma hakkına sahiptir.

5. Bu madde hükümlerine aykırı bir yakalama veya tutma işleminin mağduru olan herkes tazminat hakkına sahiptir.”

Madde 5’de, “özgürlük hakkının” ilan edilmesiyle, kişinin fiziksel özgürlüğü üzerinde durulur; amacı, hiçbir kimsenin, özgürlüğünden, keyfi şekilde mahrum bırakılmamasını sağlamaktır. Hareket özgürlüğü üzerindeki salt sınırlamalar buna dahil edilmez; bunlar, Protokol No. 4’ün 2. Maddesine göre düzenlenir (De Tommaso/İtalya [BD], § 80; Creangă/Romanya [BD], § 92; Engel ve Diğerleri/Hollanda, § 58).

Özgürlük ve Güvenlik Hakkı (md. 5) kapsamında AİHM tarafından Davalı Devlet’e bildirilen davalara Ulaşmak İçin Tıklayınız

Madde 6 – Adil yargılanma hakkı

Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, adil ve kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir. Karar alenî olarak verilir. Ancak, demokratik bir toplum içinde ahlak, kamu düzeni veya ulusal güvenlik yararına, küçüklerin çıkarları veya bir davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliği gerektirdiğinde veyahut, aleniyetin adil yargılamaya zarar verebileceği kimi özel durumlarda ve mahkemece bunun kaçınılmaz olarak değerlendirildiği ölçüde, duruşma salonu tüm dava süresince veya kısmen basına ve dinleyicilere kapatılabilir.

Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar masum sayılır.

Bir suç ile itham edilen herkes aşağıdaki asgari haklara sahiptir:
a) Kendisine karşı yöneltilen suçlamanın niteliği ve sebebinden en kısa sürede, anladığı bir dilde ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek;
b) Savunmasını hazırlamak için gerekli zaman ve kolaylıklara sahip olmak;
c) Kendisini bizzat savunmak veya seçeceği bir müdafinin yardımından yararlanmak; eğer avukat tutmak için gerekli maddî olanaklardan yoksun ise ve adaletin yerine gelmesi
için gerekli görüldüğünde, resen atanacak bir avukatın yardımından ücretsiz olarak yararlanabilmek;
d) İddia tanıklarını sorguya çekmek veya çektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında davet edilmelerinin ve dinlenmelerinin sağlanmasını istemek;
e) Mahkemede kullanılan dili anlamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercümanın yardımından ücretsiz olarak yararlanmak.

Madde 6’nin uygulanmasına egemen olan anahtar ilke hakkaniyettir. (Gregačević v. Hırvatistan, § 49). Bununla birlikte, bir yargılamayı adil kılan unsur yalnızca değişmez bir kural olamaz, somut olayın koşullarına tabi olmalıdır. (Ibrahim ve Diğerleri v. Birleşik Krallık [BD], § 250).

Dava adı

Mahkeme’nin Hükümet’e yönelttiği sorulara ve başvurucunun Hükümet’e iletilen şikayetlerine ulaşmak için başvuru numarasının üzerine tıklayınız

Dava konusu

1. Kiriş v. Türkiye (66296/16)

Dava, 1 Temmuz 2016 tarihinde kabul edilen ve 23 Temmuz 2016 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan 6723 sayılı Danıştay Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un kabul edilmesinin ardından, maddi zamanda Yargıtay üyesi olan başvurucunun, görevinin erken sona erdirilmesine ilişkindir.

Madde 6 – Adil yargılanma hakkı

Herkes davasının, medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili uyuşmazlıklar ya da cezai alanda kendisine yöneltilen suçlamaların esası konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş, bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından, adil ve kamuya açık olarak ve makul bir süre içinde görülmesini isteme hakkına sahiptir. Karar alenî olarak verilir. Ancak, demokratik bir toplum içinde ahlak, kamu düzeni veya ulusal güvenlik yararına, küçüklerin çıkarları veya bir davaya taraf olanların özel hayatlarının gizliliği gerektirdiğinde veyahut, aleniyetin adil yargılamaya zarar verebileceği kimi özel durumlarda ve mahkemece bunun kaçınılmaz olarak değerlendirildiği ölçüde, duruşma salonu tüm dava süresince veya kısmen basına ve dinleyicilere kapatılabilir.

Bir suç ile itham edilen herkes, suçluluğu yasal olarak sabit oluncaya kadar masum sayılır.

Bir suç ile itham edilen herkes aşağıdaki asgari haklara sahiptir:
a) Kendisine karşı yöneltilen suçlamanın niteliği ve sebebinden en kısa sürede, anladığı bir dilde ve ayrıntılı olarak haberdar edilmek;
b) Savunmasını hazırlamak için gerekli zaman ve kolaylıklara sahip olmak;
c) Kendisini bizzat savunmak veya seçeceği bir müdafinin yardımından yararlanmak; eğer avukat tutmak için gerekli maddî olanaklardan yoksun ise ve adaletin yerine gelmesi
için gerekli görüldüğünde, resen atanacak bir avukatın yardımından ücretsiz olarak yararlanabilmek;
d) İddia tanıklarını sorguya çekmek veya çektirmek, savunma tanıklarının da iddia tanıklarıyla aynı koşullar altında davet edilmelerinin ve dinlenmelerinin sağlanmasını istemek;
e) Mahkemede kullanılan dili anlamadığı veya konuşamadığı takdirde bir tercümanın yardımından ücretsiz olarak yararlanmak.

Madde 7 – Kanunsuz ceza olmaz

Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal veya uluslararası hukuka göre suç oluşturmayan bir eylem veya ihmalden dolayı suçlu bulunamaz. Aynı biçimde, suçun işlendiği sırada uygulanabilir olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.

Bu madde, işlendiği zaman uygar uluslar tarafından tanınan genel hukuk ilkelerine göre suç sayılan bir eylem veya ihmalden suçlu bulunan bir kimsenin yargılanmasına ve cezalandırılmasına engel değildir.

Sözleşme’nin 7. maddesinde öngörülen güvence, hukukun üstünlüğünün temel unsurlarından biridir ve Sözleşme’nin 15. maddesi kapsamında savaş zamanında veya başka kamusal bir tehlike halinde dahi askıya alınamayacağı belirtilen bu güvence, Sözleşme ile getirilen koruma sisteminde önemli bir yere sahiptir. Amacından ve konusundan da anlaşıldığı üzere, bu madde, keyfi kovuşturmalara, mahkûmiyet kararlarına ve cezalara karşı etkin güvenceler sunacak şekilde yorumlanmalı ve uygulanmalıdır (S.W./Birleşik Krallık, § 34; C.R./Birleşik Krallık, § 32; Del Río Prada/İspanya [BD], § 77; Vasiliauskas/Litvanya [BD+, § 153).

Adil yargılanma hakkı (md. 6) İle birlikte kanunsuz ceza olmaz İlkesi (md. 7) kapsamında, AİHM tarafından Davalı Devlet’e bildirilen davalara Ulaşmak İçin Tıklayınız

Madde 8 – Özel hayata ve aile hayatına saygı hakkı

“1. Herkes özel ve aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.

2. Bu hakkın kullanılmasına bir kamu makamının müdahalesi, ancak müdahalenin hukuka uygun ve demokratik bir toplumda ulusal güvenlik, kamu güvenliği, ülkenin ekonomik refahı, düzenin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi, sağlığın veya ahlakın veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması için gerekli bir tedbir olması durumunda söz konusu olabilir.”

Madde 8’in esas amacı özel hayata ve aile hayatına, konuta ve haberleşmeye keyfi müdahalelere karşı koruma sağlamaktır. Bu yükümlülük, Mahkeme tarafından Madde 8’in temel hedefi olarak tanımlanan klasik bir negatif yükümlülüktür. Ancak üye Devletlerin, Madde 8 haklarına özel taraflar arasında bile saygı gösterildiğini temin etmeye yönelik pozitif yükümlülükleri vardır. Özellikle, her ne kadar Madde 8’in amacı esasen bireyleri kamu makamlarının keyfi müdahalelerinden korumak olsa da bu Madde, Devleti sadece böylesi bir müdahaleden kaçınmaya mecbur kılmaz: bu öncelikle negatif taahhüde ek olarak, özel hayata etkin biçimde saygıya içkin pozitif yükümlülükler bulunabilir.

Dava adı

Mahkeme’nin Hükümet’e yönelttiği sorulara ve başvurucunun Hükümet’e iletilen şikayetlerine ulaşmak için başvuru numarasının üzerine tıklayınız